Қазақстанда «Келешек мектептері» деп аталатын ұлттық жоба аясында қазір жаңа заманға сай мектептер салынып жатыр. Бұл ауқымды жоба барлық балаларға оқуына ыңғайлы, қауіпсіз және жаңа технология мүмкіндіктерімен жарақтанған орта қалыптастыруды мақсат етеді.
2022 жылы Қазақстан Республикасының президенті Қасым-Жомарт Тоқаев елде орта білім беру жүйесін толығымен жаңарту мақсатында «Жайлы мектеп» ұлттық жобасын іске асыру туралы бастама көтерген. Тәуелсіздік алғаннан бері ауқымды жаңғыртудан өтпеген мектеп инфрақұрылымы, үш ауысыммен оқитын мектептер мәселесі және ең бастысы сапалы білім алу жағынан қала мен дала баласының арасындағы жер мен көктей теңсіздік осындай үлкен бетбұрысты талап етіп отыр. Ұлттық жоба жаңа форматтағы білім ошақтары қала мен ауыл мектептері арасындағы алшақтықты жоюды көздейтін стратегиялық бастама. Үш жыл бұрын басталған бағдарлама биыл ақтық кезеңіне аяқ басты. Демек, ұлттық жобаның нәтижелерін алдын ала қорытындылауға да болады.
«КЕЛЕШЕК МЕКТЕПТЕРІ» ДЕГЕН НЕ?
«Жайлы мектеп» атауынан «Келешек мектептері» болып өзгерген жоба балаларға қазіргі заман талабына сай жағдайда тегін, сапалы білім беруді мақсат етеді. Бұл бастама мектептің материалды-техникалық базасын жақсартып қана қоймай, балалардың шығармашылық және зияткерлік қабілетін ұштайтын кеңістік қалыптастыруды көздейді. Былтыр жаңа форматтағы 105 мектеп есігін ашты, оның 40% ауылдарда салынды. Биыл тағы 112 жайлы мектептің құрылысы аяқталады деген жоспар бар. Сөйтіп, екі жылдың ішінде елімізде 460 мың оқушы осындай жаңа мектепте оқуға мүмкіндік алады.
Бұл жоба Алматы, Астана, Шымкент қалалары мен Түркістан, Алматы облыстары секілді халық тығыз қоныстанған, сонымен қатар тұрғын саны тез өсіп келе жатқан Маңғыстау облысы сияқты өңірде мектептегі орын тапшылығы проблемасын шешуге себін тигізеді.
«Келешек мектептері» аты айтып тұрғандай бірінші кезекте оқушыға да, мұғалімге де жаңа заманға сай жағдай ұсынады. Қазіргі тілмен айтқанда қолдануға ыңғайлы, қауіпсіз, оқушы мен мұғалімнің әр нәрсеге алаңдап, көңілі бөлінбейтін, уақытын жоғалтпайтын эргономикалық кеңістігі бар мектеп. Яғни, ол оқушы мен мұғалім баруға асығатын ыңғайлы әрі жайлы ортаға айналады. Өйткені эргономикалық кеңістіктер буллинг секілді мектептерде кең тараған теріс қылықпен күресуді де ескереді. Мәселен мектепті жобалағанда кеңістіктердің мейлінше ашық болғаны, қалтарыс-бұлтарыс жерлердің болмағаны ескеріледі, ал қабырғалары айна тәрізді беткі қабаттармен жасақталады.
Шудан, ми белсенділігінен шаршаған, көпшіліктен бір сәт дем алғысы келген оқушы мен мұғалім тынығып алатын жарығы көмескіленген «тыныш» демалыс бұрыштары жасақталады.
Мұндай мектептерде бөлме температурасынан бастап, арақашықтық пен жарықтандыру деңгейі секілді санитарлық-эпидемиологиялық жағдайлар да реттеледі. Өрттен сақтану, жалпы адамның қауіпсіздігі жаңа деңгейге көтерілген. Мектептер толық бейнебақылау жүйесімен қамтамасыз етіледі. Оқу барысына кедергі келмеуі және ең бастысы, әлімжеттіктік алдын алу үшін бастауыш пен жоғары сынып оқушылары бөлек оқиды.
«Келешек мектептері» жобасы аясында тұңғыш рет Қазақстанда барлық оқушы мүмкіндігі мен денсаулығына қарамастан бір мектепте оқуға мүмкіндік алды. Ресми дерек бойынша Қазақстанда білім беруде ерекше жағдайды қажет ететін 200 мың түрлі мүмкіндігі шектеулі мектеп жасындағы бала бар. Олар қатарластарымен бірге мектепке бара алмай, бөлек, көбіне үйде оқуға мәжбүр. «Келешек мектептерінде» осындай ерекше балалар үшін лифт, пандустар салынған, арнайы көрсеткіштер қойылып, психолог, дефектолог, логопед кабинеттері жұмыс істейді.
Елде салынып жатқан жайлы мектептердің аумағы кеңес кезінен қалған типтік мектептерден 15-20%-ға үлкен. Өйткені «Келешек мектептері» жаңа оқу техникаларына көшкендіктен, ескі стандарттағы мектеппен салыстырғанда ондағы техникалық жарақтану деңгейі 4 есе жоғары. Робототехника кабинеттері, STEM-зертханасы, хореография залы мен коворкинг алаңы, жаңа форматтағы кітапхана, 4 спорт залы, алғашқы әскери дайындыққа арналған алаң оқушылардың шығармашылық қабілетін шыңдауға, әрқайсысына бойындағы таланты мен мүмкіндігін мектеп қабырғасыннан танып, ашуға арналған.
Осы жерде STEM-зертхана дегенді түсіндіре кетейік. Бұл – Science, Technology, Engineering and Mathematics деген сөздердің бас әрібінен құралған жаңа әдіс. Оның негізгі мақсаты ғылыми, техникалық, инженерлік және математика пәндерінің басын біріктіру арқылы оқушылардың сыни ойлау қабілетін дамыту, мәселені шешуге шығармашылық тұрғыдан қарау дағдысын қалыптастыру. Яғни бала «синус пен косинустардың маған өмірде не қажеті бар?» дейтін бұрыннан келе жатқан сұраққа жауабын табады. Алып жатқан білімін өмірде не үшін және қалай қолдану керегін мектеп қабырғасында жүріп үйренеді. Бұрын тек дарынды балаларға арналған мектептердің оқушылары ғана көрген осындай озық әдісті енді шалғай ауылдың балалары да меңгере алады.
Жобаның негізгі басымдықтарының бірі – оқушыларға ерте жастан кәсіби бағдар беру. 7-сыныптан бастап тереңдетілген бейіндік оқыту, тәлімгерлік жүйесі және жеке білім беру курстары енгізіледі. Бұл үдерісті тиімді үйлестіру және басқару мақсатында «Мансап компасы» атты арнайы цифрлық платформа әзірленіп жатыр.Осылайша оқушыларға ерте жастан кәсіптік бағдар беріледі.
МАМАНСЫЗ БӘРІ ҚАРАҢ
«Келешек мектептері» ұлттық жобасы басталғанда онымен бір мезетте сол мектептерде жұмыс істейтін жаңа кәсіби білікті меңгерген педагогтар дайындау ісі де қолға алынды. Күні бүгінге дейін ел бойынша 3 мыңнан астам мұғалім «Келешек мектептерінде» сабақ беруге қажет жаңа дағдыны меңгеру үшін тегін кәсіби біліктілікті көтеру курстарын оқыды. Мұғалімдерге арналған жаңа педагогикалық тәсілдер, әдістемелер, және цифрлық құралдарды меңгеруге көмектесетін бағдарлама әзірленген. Ал мектеп директорын тағайындайтын кезде «Білім беру саласындағы 1000 өзгеріс көшбасшысы» жобасында көзге түскен үміткерлерге басымдық беріледі. Осылайша жоба мектеп қабырғасы мен жиһазын техникасын жаңалап қана қоймай, қазіргі заман талабына сай білім бере алатын педагог маман дайындау бағытын да ескереді. Мұғалімнің мәртебесі көтерілді, әлеуметтік-тұрмыстық жағдайы жақсарды, енді жаңа мектептер олардың шығармашылық жұмысына толық мүмкіндік беріп, педагогтардың жұмысының тиімділігін көтереді.
ЖОБА НӘТИЖЕСІ
Ұлттық жобаның 3 жылдағы нәтижесі көзге көрініп тұр. Оқу-ағарту министрлігі берген дерек бойынша, жоба аясында құлағалы тұрған ескі 32 мектептің және оқушылары үш ауысыммен оқып келген 71 білім ошағының орнына жаңа мектеп бой көтерген. Нәтижесінде үш ауысыммен оқитын мектеп саны қазір 1%-дан аз. Елдегі 200 мектепте орын жетіспеу проблемасы біржола шешілді. Бұл жағдай оқушылардың оқу үлгеріміне, денсаулығына, жалпы дамып-жетілуіне сөзсіз оң әсер етеді. Президент Тоқаев ерекше атап өткендей, «Келешек мектептері» жобасының басты мақсаты – білімге инвестиция құю арқылы елдің ертеңіне инвестиция салу. Және ол қала ғана емес, елдің шалғай өңіріндегі ауыл да қалыс қалмайтын, жалпыұлттық жоба.
МЕКТЕПТІҢ МУЛЬТИПЛИКАТИВ ӘСЕРІ
«Келешек мектептері» деген жаңа атқа ие болған жоба үлкен әлеуметтік-экономикалық та әсерін де тигізіп отыр. Соңғы алты жылда 1 млн оқушыға арналған мыңнан аса мектеп салынды. Ол құрылыс саласына қосымша серпін берді, жұмыс орындары пайда болды, өңірлерде инфрақұрылымның дамуына әсер етті. Мектеп құрылысына қуат, су үнемдеуші материалдардың жұмсалуы осындай өнім түрін өндіретін отандық кәсіпорындардың жұмысын жандандырды. Ресми дерек бойынша 2025 жылдың алғашқы төрт айындағы экономикалық өсімнің 6 пайызға жетуіне «Келешек мектептері» жобасына құйылған инвестиция елеулі әсер еткен. Жаңа, сапалы оқу орындары шалғай өңірлерге отбасыларының көшіп келуіне жағдай жасайды. Әр ата-ана көші-қон кезінде балаларына сапалы мектептің болғанына бірінші кезекте мән беретіні анық.
Ал ең бастысы елдің әр түкпірінде ашылған жайлы мектептер сапалы адам капиталын қалыптастыруға өлшеусіз үлес қосады. Мақсат та осы – білімге инвестиция салу арқылы елдің ертеңіне инвестиция құю!